Schrikkerige paarden, paarden die heftig gedrag laten zien of juist veranderen in een standbeeld; het zijn geen eikels die jou het leven zuur willen maken, het zijn veelal paarden met een ontregeld zenuwstelsel. Deze paarden hebben een zenuwstelsel dat continue alert is op gevaar, waardoor ze op standje vechten, vluchten of bevriezen staan. Het zenuwstelsel kan getriggerd worden door iets in het huidige leven van het paard (bijvoorbeeld een onrustige omgeving, pijn, te weinig sociaal contact, niet begrepen worden etc.), maar het kan ook voortkomen uit trauma uit het verleden.
Drie standen
Het zenuwstelsel heeft 3 standen: de kust is veilig (ontspanning), actieve reactie op gevaar (vechten of vluchten) en een passieve reactie op gevaar (bevriezen). Die laatste, bevriezen, is de grootste stressreactie. Vechten of vluchten is niet mogelijk gebleken, waardoor het paard alleen nog kan bevriezen.
Ontspanning
Paarden met een zenuwstelsel dat in balans is, kunnen goed ontspannen. Ze ervaren weleens stress, maar dat zijn momenten en deze stress kunnen ze gemakkelijk laten afvloeien. Denk hierbij aan schrik door een opvliegend vogeltje, maar ook stress tijdens de training door werkzaamheden op het erf. Als ze merken dat de vogel geen monster is en als ze na de les weer terug zijn bij de andere paarden, laten ze de spanning gemakkelijk van zich afglijden. Het parasympatische systeem (verantwoordelijk voor rust) is bij deze paarden voornamelijk geactiveerd en nog specifieker: de Ventrale Vagus. Dit is het sociale systeem, waardoor deze paarden veelal goed contact kunnen maken en blijven communiceren. Je kunt je vast voorstellen dat paarden met een ontregeld zenuwstelsel moeilijker communiceren en in verbinding blijven. Ze reageren vanuit hun systeem, dat hen continue op mogelijk gevaar wijst.
Vechten
Paarden met een zenuwstelsel in de vechtmodus, kunnen o.a. dwars door je heen duwen, bijten, dreigen met de achterhand, trappen, kopstoten uitdelen, bokken, steigeren. Dit komt voort uit het sympathische zenuwstelsel (dat zorgt voor actie) dat geactiveerd wordt bij gevaar.
Vluchten
Paarden met een zenuwstelsel in de vluchtmodus laten ander gedrag zien, namelijk zich lostrekken, wegrennen, niet te vangen, je meesleuren over het erf, wegspringen, ineens omdraaien etc. Ook dit komt voort uit het sympathische zenuwstelsel.
Bevriezen
Paarden die bevriezen laten in tegenstelling tot de bovenste twee weinig gedrag zien. Ze zijn traag, reageren langzaam, maken geen contact, bewegen soms zelfs helemaal niet meer, hun ogen staan op standje ‘ik ben er niet’. Deze reactie komt verrassend genoeg voort uit het parasympatisch stelsel, maar dan vanuit de Dorsale Vagus die geactiveerd wordt bij gevaar. Niet gek dus, dat bevroren paarden net als ontspannen paarden een rustige ademhaling en hartslag kunnen hebben.
Paarden met een zenuwstelsel dat niet in balans is, laten dus gedrag zien dat aangestuurd wordt vanuit hun systeem. Ze zien overal gevaar, ook als dat er niet is. Met deze informatie heb je wellicht wat meer begrip voor de, soms misschien heel vervelende, gedragingen van je paard.
Wat kun je doen?
Ga allereerst na of er factoren zijn die het zenuwstelsel van jouw paard negatief kunnen beïnvloeden. Denk hierbij aan pijn, te weinig sociaal contact of vrije beweging, verkeerde voeding, onrust etc.
Paarden die veel in de vecht- of vluchtmodus verkeren, hebben het tegenovergestelde nodig: rust, pauze, vertraging. Dit vinden ze logischerwijs heel moeilijk en elke seconde rust is bij deze paarden pure winst! Als je bijvoorbeeld grondwerk doet, kun je beginnen met je paard even een paar seconden stilzetten (buiten bijtafstand) en dan weer verder lopen. Je kunt ook werken met een pauzemat met wat brokjes erop, waarbij je je paard leert dat hij zelf een pauze kan nemen tijdens de training. De eerste keren zal je hem daarmee moeten helpen, door hem steeds even naar de mat te brengen. Op een gegeven moment zal hij zelf aangeven wanneer hij pauze nodig heeft of zelfs wil stoppen met de training.
Bij paarden die bevriezen wil je juist iets actiefs aanbieden om te voorkomen dat ze zich afsluiten. Je wilt in contact blijven. Als je echter de druk gaat opvoeren, dan werkt dat vaak averechts. Doe een spelletje, houd het luchtig en kijk of je je paard nieuwsgierig kunt maken, zodat hij in verbinding gaat/blijft.
Voor alle paarden met een ontregeld zenuwstelsel geldt dat werken met keuzevrijheid, positieve bekrachtiging, hersen- en speurwerk ontzettend kan bijdragen aan ontspanning, plezier en weerbaarheid. Hun zenuwstelsels zien ‘druk’ al snel als gevaar, dus houd het licht, zacht en maak lol! Ook zachte aanrakingen of een massage kunnen bijdragen aan regulatie van het zenuwstelsel. Wees blij met elk stapje voorwaarts. Deze paarden mogen eerst leren om weer te vertrouwen en uit hun schulp te komen. Moeilijkere trainingen komen later wel.